Tektonika płyt litosfery - ciekawe podsumowanie dla dzieci

W tym artykule postaramy się wyjaśnić powstawanie gór, równin i erupcji wulkanów. Dowiedz się więcej na ten temat!

Napisane i zweryfikowane przez biolog Olga Carbajo.

Ostatnia aktualizacja: 21 grudnia, 2022

Tektonika płyt litosfery jest jedną z najważniejszych teorii naukowych XX wieku. Teoria ta opisuje i wyjaśnia wielkoskalowe ruchy skorupy ziemskiej i proces jej transformacji, tworzenie gór oraz innych formacji skalnych Pomóż swojemu dziecku zrozumieć te mechanizmy i dowiedz się więcej!

Zapraszamy do lektury!

Tektonika płyt litosfery – podsumowanie tematu dla dzieci

Nasz planeta – Ziemia – jest jedyną, na której udowodniono istnienie życia. Jej powierzchnia ciągle się zmienia, a jej wiek oceniono  na około 4,5 miliarda lat. Niektóre zmiany trwają setki, a nawet tysiące lat, podczas gdy inne mogą zajść w ciągu kilku sekund.

W tym artykule postaramy się wyjaśnić powstawanie gór, równin i erupcji wulkanów. Dowiedz się więcej na ten temat!

Czym właściwie są płyty tektoniczne?

Tektonika płyt to teoria naukowa, która wyjaśnia zmiany w ciągłym procesie tworzenia i niszczenia skorupy ziemskiej. Naukowiec Dan Mackenzie jest jednym z kluczowych graczy w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, jak tworzą się góry i głębiny oceaniczne.

Od czasu pierwszych odkryć minęło już ponad 50 lat, ale nowe technologie cały czas pomagają nam lepiej zrozumieć, jak powstała Ziemia.

Planeta Ziemia składa się z stałych i ciekłych warstw, które otoczone są warstwą gazu. Te warstwy to geosfera, biosfera, hydrosfera i atmosfera. W tym artykule omówimy podwarstwy zaliczane do geosfery. Pozwoli wam to lepiej zrozumieć tektonikę płyt litosfery.

• Jądro Ziemi, zwane jest także endosferą. Ta część składa się ze stałego jądra i gorącego jądra płynnego.
• Astenosfera jest podwarstwą zbudowaną z litych skał, które były poddawane działaniu wysokiej temperatury i ciśnienia, co ułatwia ich formowanie. Płyty litosfery pływają na jej “powierzchni” (umownie).
• Płaszcz to największa pod względem grubości część naszej planety. Znajduje się między skorupą a zewnętrznym rdzeniem. Jest podzielony na trzy: płaszcz górny, strefę subdukcji i płaszcz dolny.
• Litosfera jest warstwą składającą się ze skał, która znajduje się między górnym płaszczem a skorupą. Można też powiedzieć, że skorupa również jest częścią litosfery.
• Skorupy oceaniczne i kontynentalne są zewnętrznymi warstwami geosfery i są znacznie cieńsze niż inne warstwy.

Gdzie można znaleźć płyty tektoniczne?

Litosfera składa się z co najmniej 57 sztywnych płyt o wielu rozmiarach, 15 głównych i 42 o mniejszych rozmiarach. Kiedy płyty te zderzają się ze sobą, energia spowodowana ich ruchami, przekształca skorupę ziemską.

Istnieje 7 głównych płyt tektonicznych i szereg mniejszych mikropłyt: płyta afrykańska, płyta antarktyczna, płyta eurazjatycka, płyta indoaustralijska, płyta pacyficzna, płyta północnoamerykańska, płyta południowoamerykańska

Tektonika płyt – jak porusza się litosfera?

Płyty tektoniczne poruszają się pod wpływem prądów konwekcyjnych i grawitacji. Litosfera spoczywa na półpłynnej warstwie zwanej astenosferą. Kiedy jej powierzchnia robi się gorąca, rozpuszcza niektóre skały, co powoduje, że płyty się poruszają.

Ten ruch powoduje, że inne, mniej gęste materiały unoszą się w górę. Kiedy w końcu ostygną, znowu opadają w głąb. Ten proces właśnie nazywa się prądem konwekcyjnym.

Płyty tektoniczne są stałymi elementami Ziemi, które unoszą się wokół płynnej części astenosfery, powodując trzęsienia ziemi i erupcje wulkanów. Istnieją trzy typy ruchów płyt i zależą one od kierunków w których płyty się poruszają. Ruchy te mogą być rozbieżne (separacje), zbieżne (wyrównania) lub przesuwcze (ruchy równoległe).

Transformacja skorupy ziemskiej przez płyty tektoniczne

John Tuzo, kanadyjski geolog i geofizyk, był jednym z głównych autorów aktualnej teorii tektoniki płyt litosfery. Jego praca naukowa udowadnia równoległe i prostopadłe ruchy granic. Dzięki temu łatwiej było zrozumieć, co dzieje się z podczas ruchów płyt..

Ruchy zbieżne – tektonika płyt

Taki proces może się również zdarzyć, gdy płyta oceaniczna znajdzie się pod płytą kontynentalną. Kiedy tak się dzieje, skorupa jest niszczona w procesie znanym jako subdukcja.

Następnie płyta kontynentalna podnosi się i tworzy pasma górskie nad morzem (takie jak na przykład Andy), a płyta oceaniczna wtapia się w astenosferę i następnie powraca do góry jako lawa podczas erupcji wulkanów.

Ruchy rozbieżne – tektonika

Rozszczepienie się oceanicznych płyt tektonicznych powoduje powstanie w ziemi dziury przypominającej pęknięcie. To prowokuje wydostanie się płynnej magmy (płynnych skał)  na powierzchnię skorupy, tworząc nową skorupę oceaniczną. W ten sposób tworzą się grzbiety śródoceaniczne, które łączą oceany i lądy.

Z drugiej strony, jeśli dwie płyty kontynentalne się rozdzielą, utworzą głęboki, pusty obszar, zwane dolinami ryftowymi (jak Wielkie Rowy Afrykańskie). Za milion lat tego rodzaju ruchy podzielą wschodnią część kontynentu afrykańskiego na dwie części.

Tektonika płyt litosfery – tytułem uzupełnienia

Ruchy przesuwcze- tektonika

Na tego typu obszarach płyty nie zderzają się, ich ruchy są równoległe względem siebie. Te procesy powodują jednak trzęsienia ziemi, niektóre o mniejszej sile, a inne niezwykle silne. Takie ruchy wywołały trzęsienia ziemi w Chile w 1960 r. lub tsunami w  Indonezji w 2004 r. Jeden z najważniejszych uskoków będących w ciągłym ruchu jest uskok  San Andreas.

Podsumowanie:

Mamy nadzieję, że to proste podsumowanie teorii tektoniki płyt litosfery będzie bardzo pomocne w zrozumieniu i poznaniu przemian Ziemi. Jeśli twoje dziecko przerabia ten materiał w szkole, koniecznie przejrzyjcie razem ten artykuł.