Modelowanie: podstawowe rzeczy, jakie warto wiedzieć o tej technice

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz Martín.

Ostatnia aktualizacja: 21 grudnia, 2022

Dzieci robią to, co widzą, a nie to, co się im mówi. Dowiedz się, jak skuteczne może być modelowanie w kierowaniu zachowaniem dzieci.

Modelowanie jest częścią teorii uczenia się społecznego Alberta Bandury. Autor ten wierzył, że uczymy się, obserwując działania innych ludzi i wynikające z nich skutki.

Ta forma uczenia się obserwacyjnego, znana również jako nauka zastępcza, polega na naśladowaniu zachowania kogoś, kto służy jako model.

Modelowanie to więcej niż tylko naturalny proces uczenia się. Technika ta jest również skuteczna jako metoda terapeutyczna do modyfikowania zachowania.

Jakie korzyści daje modelowanie?

W tym kontekście modelowania pełni kilka funkcji:

• Pozyskiwanie nowych zachowań, które nie są jeszcze w repertuarze behawioralnym danej osoby. Na przykład modelowanie jest bardzo skuteczne w promowaniu nabywania umiejętności społecznych.
• Zachowania rozhamowujące, które były blokowane przez strach lub niepokój, jak w przypadku fobii. Zachowania te zostają z powodzeniem poprawione po tym, jak podmiot zauważy, jak model radzi sobie z przerażającą sytuacją, nie doświadczając negatywnych konsekwencji.
• Hamowanie nadmiernych lub niepożądanych zachowań. Zachowanie jest modyfikowane poprzez wystawienie osoby na obraz modelu cierpiącego z powodu negatywnych konsekwencji danego aktu.

Czynniki wpływające na modelowanie

• Charakterystyka modelu. Technika jest bardziej skuteczna, gdy model przypomina podmiot zarówno fizycznie, jak i osobiście. Mamy też tendencję do naśladowania w większym stopniu modeli, które postrzegamy jako mające renomę lub które mają na nas pewien wpływ. Ponadto, dla dzieci, rodzice, rodzeństwo lub nauczyciele mogą służyć jako podstawowi modele.
• Charakterystyka podmiotu. Jeśli badani mają pewien deficyt sensoryczny (taki jak ślepota) lub są w stanie wysokiego lęku, trudniej im naśladować zachowanie modelu.
• Sytuacja również jest ważnym czynnikiem. Należy sprawić, że badani będą na tyle ciekawi, by odpowiednio się skoncentrowali. Ponadto badany jest bardziej skłonny do naśladowania, jeśli sytuacja jest niepewna, nieznana lub trudna.

Rodzaje modelowania

1. Aktywny lub pasywny. W pierwszym przypadku podmiot naśladuje zachowanie po jego obserwacji. W tym drugim przypadku obserwator poznaje zachowanie na poziomie poznawczym, ale go nie wykonuje.

2. Uczestniczące lub nieuczestniczące. Zależy to od tego, czy badani wchodzą w interakcje z modelem (tak jak to ma miejsce w terapii logopedycznej), czy też są ograniczeni do obserwacji.

3. Zachowania obiektywne lub zachowania pośrednie. W zależności od stopnia trudności model może zademonstrować ostateczne zachowanie lub kilka prostszych kroków pośrednich.

4. Modelowanie pozytywne, negatywne i mieszane. Po pierwsze, przy modelowaniu pozytywnym naucza się społecznie odpowiedniego zachowania. Podobnie, przy modelowaniu negatywnym, podmiot obserwuje destrukcyjną formę zachowania. Wreszcie w modelowaniu mieszanym podmiot obserwuje oba rodzaje zachowania.

5. Modelowanie indywidualne lub grupowe. Zależy to od tego, czy w jednej chwili zachowanie modelu obserwuje jeden czy więcej podmiotów.

Inne rodzaje modelowania

6. Pojedyncze lub wielokrotne. Zależy od liczby modeli wykonujących zachowanie, które podmiot musi przyjąć. Nauka jest głębsza w drugim przypadku, ponieważ obserwator widzi różne alternatywne zachowania.

7. Samomodelowanie. W tym przypadku obserwator i model są tą samą osobą. Ta technika odniosła wielki sukces w leczeniu selektywnego mutyzmu poprzez wykorzystanie symbolicznego samomodelowania. Na przykład obserwator może obserwować, jak wykonuje daną na nagraniu wideo.

8. Modelowanie na żywo, symboliczne lub ukryte. Obserwatorzy mogą obserwować żywy model (model, który jest fizycznie obecny), model symboliczny (model jest obecny pośrednio; na przykład w formie wideo) lub ukryty (podmiot nauczył się zachowania, wyobrażając sobie postępowanie modelu).

9. Modelowanie poleceń lub konfrontacji. Zależy to od poziomu kompetencji modelu. W pierwszym przypadku model od początku działa, nie popełniając błędów. W drugim przypadku model stopniowo poprawia swoje odegranie. Drugi rodzaj jest bardziej efektywny, ponieważ obserwator jest w stanie lepiej zidentyfikować błędy.