System kar i nagród – 7 wskazówek jak go uniknąć

System kar i nagród jest prosty i może się wydawać, że to świetna metoda wychowawcza. Ale to tylko pozory. Dowiedz się jak uniknąć uwikłania się w ten schemat.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog María Alejandra Castro Arbeláez.

Ostatnia aktualizacja: 13 września, 2018

Małe dzieci potrzebują jasnych instrukcji i wskazówek. Choć rodzicom może się wydawać, że system kar i nagród działa, specjaliści zalecają unikanie używania tej techniki w wychowaniu.

Dzieci reagują lepiej na inne metody wychowawcze – zwłaszcza takie, które rozwijają ich zdolności poznawcze. System kar i nagród ma wiele lepszych i bardziej skutecznych alternatyw.

Wielu rodziców krzyczy na dzieci kiedy te zrobią coś złego. Uciekamy się często do kary jako sposobu na zniechęcenie dziecka do powtórzenia nieodpowiedniego zachowania.

Z kolei kiedy pociechy zachowują się odpowiednio lub robią coś, czego od nich oczekujemy, naturalnie chcemy je za to nagrodzić. W taki właśnie sposób system kar i nagród wykorzystywany jest w wychowaniu dzieci.

Do pewnego stopnia oczywiście schemat ten się sprawdza. Istnieją jednak inne, lepsze metody. Poniżej przedstawiamy alternatywy dla “mechanizmu kija i marchewki”.

System kar i nagród: unikaj zbytniego polegania na tej metodzie

Żaden rodzic nie postanawia wychowywać dziecka poprzez system kar i nagród. A jednak z czasem wielu z nas zaczyna coraz częściej uciekać się do użycia tej techniki.

To normalne, powszechne i zrozumiałe. Koniec końców, dzieci nie rodzą się z dołączoną instrukcją obsługi.

Zależnie od rodzaju kary, stosowanie tej metody wychowawczej może nieść ze sobą długotrwałe negatywne skutki dla dziecka. A nagrody? W jaki sposób nagradzanie może prowadzić do czegoś złego?

W praktyce, odkrycia psychologii wyjaśniają dlaczego zbyt silne poleganie na układzie “kija i marchewki” może doprowadzić do wzmocnienia niepożądanych zachowań – a więc mieć przeciwny od oczekiwanego skutek.

Pozytywne wzmocnienie nie jest złym wyborem – może ono być bardzo skuteczne.

Zboczyć z dobrej ścieżki natomiast możemy poprzez sposób w jaki nagradzamy dzieci. Jeśli nagroda jest czymś, co jest dla nich zawsze dostępne i osiągalne, mogą one po jakimś czasie zacząć myśleć, że ta nagroda im się po prostu należy. Jej brak będzie zaskoczeniem i doprowadzi do buntu.

Działanie kary również zależy od tego, jak jej używamy. Dyscyplinowanie dziecka może się obrócić przeciwko nam jeśli jest ono niekonsekwentne i zbyt surowe.

Mając te mechanizmy na uwadze, eksperci zalecają by odstawić system kar i nagród skupić się na wspieraniu dziecka w rozwijaniu procesów poznawczych.

Aby wesprzeć tę ścieżkę rozwoju możemy zwracać uwagę na kilka kwestii:

• Unikaj niespodzianek, drastycznych zmian i improwizacji. Niech dziecko wie, że jego działania mają zawsze ten sam skutek.
• Wystawiaj dzieci na kontrolowane próby. Postaraj się by maluchy nauczyły się kojarzyć pewne kwestie dzięki łączeniu wiedzy którą już posiadają z nowymi sytuacjami.
• Naucz dzieci analizowania własnych zachowań. Zapewnij im swobodę rozmyślań, nie naciskaj.
• Wykorzystuj każdą chwilę na zadawanie pytań. Uważnie i cierpliwie słuchaj odpowiedzi i komentuj je, wspierając dziecko.
• Jeśli zamierzasz wprowadzać zmiany, rób to powoli i stopniowo.
• Dostosuj swój sposób myślenia do rozumowania dziecka. Nie zmuszaj malucha do zrozumienia Twojego podejścia do sytuacji, które jest dla niego zbyt złożone.
• Zachęcaj dziecko do eksperymentów, uczenia się metodą prób i błędów i odkrywania.

Rozwijanie dobrych zachowań w zgodzie z możliwościami dziecka

Kiedy rodzice zrozumieją, że każde dziecko jest inne i każde rozwija się i uczy w swoim własnym tempie, będzie im łatwiej uniknąć wielu spędzających sen z powiek zmartwień.

Czasem coś, co uważamy za nieodpowiednie zachowanie jest po prostu normalnym etapem i częścią rozwoju osobowości dziecka. Wtedy karanie go nie jest dobrym pomysłem.

Zarówno próby zmiany nieodpowiedniego zachowania jak i nagradzanie poprawnego mogą przynosić skutki przeciwne do zamierzonych.

Eksperci uważają, że zachowanie dzieci jest w miarę stałe i jednorodne. Innymi słowy, dzieci zachowują się zgodnie ze swoim wiekiem i możliwościami. Interwencja, czy to pozytywna czy negatywna, może okazać się zbędna.

W tym sensie, najlepsze co możemy zrobić to aktywizować komórki mózgu dziecka. Wielu psychologów twierdzi, że dzieci są w stanie szybko przystosowywać się do nowego otoczenia.

Potrafią one szybko nauczyć się dobrych nawyków naśladując osoby, które je otaczają. Oznacza to, że jeśli rodzice stworzą środowisko które odpowiada ich zasadom i wymaganiom, dzieci będą umiały się do niego dostosować.

Zrównoważone zachowanie dziecka zależy od co najmniej dwóch czynników.

Pierwszy to proces rozwoju zdolności poznawczych. Drugi to mechanizmy dostosowywania się dziecka do otoczenia.

Pamiętając o tych zasadach, rodzice powinni skupić się przede wszystkim na wspieraniu rozwoju funkcji poznawczych dziecka a następnie na tworzeniu odpowiedniego środowiska, w którym dziecko w sposób naturalny będzie zachęcane do pozytywnych zachowań. Takie podejście jest zdrowsze i skuteczniejsze niż system kar i nagród.